Spreekwoorden, Gezegden, Uitdrukkingen en Citaten
In de Nederlandse taal bestaan verschillende vaste uitdrukkingen die op het eerste gezicht veel op elkaar lijken, maar toch duidelijk van elkaar verschillen. Hieronder wordt uitgelegd wat spreekwoorden, gezegden, uitdrukkingen en citaten zijn – met bij elk een voorbeeld.
Spreekwoorden
Een spreekwoord is een volledige zin, altijd in de tegenwoordige tijd, die een algemene wijsheid of levensles uitdrukt. Het is nooit een vraag, en blijft altijd hetzelfde van vorm: je kunt het niet aanpassen aan de situatie.
Kenmerken:
- Volledige zin
- Tegenwoordige tijd
- Altijd een wijsheid of levensles
- Onveranderlijk
Voorbeeld:
Dit betekent dat uiteindelijk de waarheid altijd boven tafel komt.
Gezegden
Een gezegde is geen volledige zin, maar een zinsdeel. Er komt geen werkwoord in voor, en het heeft meestal een figuurlijke betekenis. In tegenstelling tot een spreekwoord bevat een gezegde geen wijsheid, maar wordt het gebruikt als kleurrijke toevoeging aan een zin.
Kenmerken:
- Geen volledige zin
- Geen werkwoord
- Figuurlijke betekenis
- Geen levensles of wijsheid
Voorbeeld:
Bijvoorbeeld: Hij werkte met hart en ziel aan het project.
Uitdrukkingen
Een uitdrukking is een vaste combinatie van woorden met een figuurlijke betekenis, net als een gezegde. In tegenstelling tot een gezegde bevat een uitdrukking wel een werkwoord, en vormt daardoor vaak een volledige zin. Een uitdrukking kun je soms aanpassen aan de context (bijvoorbeeld in tijd of persoonsvorm).
Kenmerken:
- Wel een werkwoord
- Vaak een volledige zin
- Figuurlijke betekenis
- Geen wijsheid of levensles
Voorbeeld:
Betekenis: een probleem direct aanpakken.
Citaten
Een citaat is een letterlijke uitspraak van iemand, vaak een bekend persoon, die om wat voor reden dan ook wordt onthouden en herhaald. Citaten kunnen informatief, inspirerend of geestig zijn. In tegenstelling tot spreekwoorden, gezegden en uitdrukkingen zijn citaten niet altijd vast van vorm, maar worden ze vaak wel letterlijk overgenomen.
Kenmerken:
- Letterlijke uitspraak van een persoon
- Kan een volledige zin of meerdere zinnen zijn
- Heeft een bekende bron (bijv. schrijver, filosoof, politicus)
- Kan wijsheid bevatten, maar hoeft niet
Voorbeeld:
(René Descartes)
Een filosofisch citaat dat het belang van denken benadrukt voor het bestaan van het zelf.
